Stap één bij verandering: kijken naar wat er is
Wat zou moeten zijn, is niet.
Daaruit kun je dan ook geen groei verwachten.
Bruno-Paul de Roeck
De mensen die bij mij in therapie komen, willen graag iets aan zichzelf veranderen. Ze denken: Hoe ik nu ben of wat ik nu doe, is niet goed. Leer mij om anders te zijn of te doen, en dan zal ik gelukkig zijn.
- Als ik maar niet zo gevoelig zou zijn.
- Als ik maar niet zo bang zou zijn.
- Als ik maar niet zoveel zou twijfelen.
- Als ik maar niet zo’n kort lontje zou hebben.
- Als ik maar niet zo introvert zou zijn.
- Als ik maar niet …
Zo kan je wellicht zelf de lijst aanvullen met hoe jij anders zou willen zijn.
Allemaal legitieme verlangens. Alleen: De manier waarop we deze proberen te bereiken, is door hoe we nu zijn te veroordelen, ons erover te schamen, als fout te bestempelen. We leggen ons voortdurend langs de meetlat van ons ideaalbeeld. Iemand die we niet zijn, maar, volgens onze aannames, zouden moeten zijn.
Veranderen om … niet te veranderen
Vaak hebben de mensen die bij mij komen al een aantal zaken geprobeerd: boeken gelezen, gesprekken met zichzelf gevoerd, aan vrienden advies gevraagd, allerlei zaken uitgeprobeerd. Maar wat blijkt: het helpt niet. Soms zelfs integendeel. Met meer angst, stress, eeuwig cirkels draaien, wanhoop tot gevolg.
Jezelf langs de meetlat leggen van je ideaalbeeld, werkt dus niet. Hoe komt dit? Wel: wat er niet is, kan niet groeien.
Je kan ander gedrag trainen. Dat kost veel moeite en volharding om het nieuwe gedrag aan te leren en vol te houden. Uiteraard leren we voortdurend nieuwe vaardigheden in een veranderende wereld. Maar dit gaat voorbij aan de redenen die je hebt voor je gedrag dat je als negatief bestempelt. Als ik in de gesprekken dieper inga op dit “slechte gedrag”, gaat het om een diepe angst en een diep verlangen dat hieraan ten grondslag ligt en waar we aan lijden. Dit los je niet op met trainen, weten, dwingen, overtuigen, forceren, veroordelen en idealiseren.
Waar lijden we eigenlijk aan?
Om te snappen waar we onbewust aan lijden, neem ik je even mee voor een stukje psychologieles:
Ouders doen hun uiterste best om goede ouders te zijn en zo goed mogelijk in de behoeften van hun kind te voorzien. Geen enkele ouder is perfect en kan volledig voorzien in de (emotionele) behoeften van zijn of haar kind. Hun liefde is bijvoorbeeld soms voorwaardelijk: “Als je je kamer niet opruimt, vindt mama je niet lief”. Onbewust kunnen kwetsingen doorklinken in de manier waarop het kind behandeld wordt. Vanuit eigen verlatingsangst gaan ze er alles voor doen om hun kind aan zich te binden, bijvoorbeeld. Kinderen hebben de neiging om die onvolkomenheden op zichzelf te betrekken. Ze verdringen en ontkennen minder leuke waarheden over hun opvoeders. In plaats daarvan denken ze dat het hun schuld is, en nemen de schadelijke gevolgen daarvan, in de vorm van afweermechanismen, mee hun volwassenheid in. We onderscheiden bij volwassenen grosso modo drie afweermechanismen:
- Valse hoop: we denken dat onze behoeften wel vervuld zullen worden als we nog beter ons best doen het de ander naar de zin te maken.
- Valse macht — woede: we maken onszelf wijs dat we er helemaal niet op zitten te wachten dat onze behoeften vervuld worden, of geven iemand anders de schuld.
- Primaire afweer: we geven onszelf de schuld.
Dit is de a – b – c – logica van opvoeden. Hiermee wil ik geen enkele ouder terecht wijzen of met een schuldgevoel opzadelen. Als moeder van twee kinderen heb ik ook niet in alle behoeften van mijn kinderen voorzien.
We lijden dus aan het afweren van pijnpunten, we lijden aan het afweren van wat in het verleden niet zo vlekkeloos verlopen is.
Ik verduidelijk dit graag met een voorbeeld. Johan vertelt me dat hij erg gevoelig is waardoor hij geregeld tranen in zijn ogen heeft als hij iets moois ziet en waardoor hij erg geraakt kan zijn door beelden die hij ziet over gebeurtenissen in de wereld. Hij vraagt of ik hem kan helpen om een bubbel om zich heen te bouwen zodat hij minder geraakt wordt en minder last heeft van het huilen. In de gesprekken die volgen, vertelt Johan dat zijn gevoelige kant niet welkom was bij zijn moeder. Reeds als kind was hij gevoelig en huilde tranen met tuiten als hij iets zag dat hij erg vond. Zijn moeder vond zijn reactie erg overdreven en maande hem aan om flink te zijn en niet te huilen. Om de broodnodige liefde van zijn moeder te krijgen, paste Johan zijn gedrag aan. Als iets hem raakte, voelde hij dit wel van binnen maar aan de buitenkant was hij flink en liet hij niets zien. Tot hij alleen op zijn kamer was en de tranen de vrije loop liet. Vervolgens gaf hij zichzelf de schuld van zijn tranen en probeerde zo zijn gevoeligheid af te weren. Johan maakte de associatie: gevoelig zijn is slecht, huilen is slecht gedrag, ik moet leren om flinker te zijn, ik ben zo niet goed genoeg. Johan lijdt niet aan zijn gevoeligheid. Hij lijdt aan de weerstand ertegen.
Durven kijken naar wat er is
De paradox van verandering is dat verandering pas gebeurt als je wordt wie je bent en niet langer probeert te zijn wie je niet bent. Verandering vindt niet plaats door een krampachtige poging om te veranderen, maar wel als je de tijd neemt om stil te staan bij wat er werkelijk in je omgaat. Pas als deze eerste stap gezet is, kun je werkelijk voelen wat je nodig hebt en keuzes maken die hierbij aansluiten.
Pas wanneer Johan zijn gevecht tegen zijn gevoeligheid stopt en deze helemaal aanvaardt, verdwijnt zijn angst om niet goed genoeg te zijn en verlangt hij ernaar om te leven met zijn gevoeligheid. Want: juist deze gevoeligheid is een bron van zelfkennis en weten hoe met situaties om te gaan. Hij heeft niet langer nood aan een bubbel om zich af te schermen.
Vanuit wat er niet is, kun je geen groei verwachten. Groei ontstaat uit wat er wel is en dat ben jij zoals je bent.
Als we stoppen met kritiek te hebben op wie we zijn, openen zich kansen voor groei en verandering. Verandering is dus geen kwestie van wilskracht en overtuiging, maar van acceptatie en bewustwording. Acceptatie betekent: de feiten en situatie onder ogen durven zien en vanuit een groter bewustzijn je verantwoordelijkheid nemen.
Wil jij zijn wie je bent?
In mijn coachings leer ik je om niet langer te vechten tegen wie jij bent en jezelf graag te zien precies zoals je bent. Via de contactpagina maak je een afspraak voor een vrijblijvend intakegesprek.
